muzyka polesia

Śpiew Wyryki



Agnieszka Szokaluk-Gorczyca
 
Tradycje śpiewacze wsi Wyryki

Wyryki były przed wojną wsią o osadnictwie mieszanym. Zgodnie ze spisem powszechnym z 1921 roku, prawosławni przeważali w Wyrykach-Adampolu (391 prawosławnych, 102 katolików) i Wyrykach-Woli (183 prawosławnych, 71 katolików), natomiast katolicy w Wyrykach-Połodzie (535 katolików, 159 prawosławnych). Zgodnie z opowieściami Jadwigi Miareczki (ur. 1900), prawosławnych we wsi była większa połowa wsi i lokalną gwarę języka ukraińskiego znali wszyscy. W czasach jej dzieciństwa nie było pieśni w języku polskim, pojawiły się dopiero, gdy była druhną, czyli już po I wojnie światowej. Pieśni w lokalnej gwarze języka ukraińskiego zostały zapamiętane przez takie śpiewaczki jak Jadwiga Miareczka, Maria Staszewska, wykonuje je także pochodząca z Wyryk, a zamieszkała w Dołhobrodach Katarzyna Weremczuk.
 
Wśród pieśni wyróżniają się „swańki”, pieśni wiosenne, śpiewane od przełamania postu do Wielkanocy. „Swańki” opowiadały o nadchodzącej wiośnie i zalotach. Były to jedyne pieśni o tematyce świeckiej, które można było śpiewać w Wielkim Poście. Wspomina Maria Staszewska (ur. 1928):
„Już od pół Wielkiego Postu, już jak Post się przebije, to młodsze mężatki, panienki, dzieci […] wychodzą na jakiś płot czy drzewo, poskładane jest. I wchodzo na to drzewo i śpiewajo. To już taki jest zwiasunek wiosny. I też jak posłyszo, że kawaler chodzi do mojej córki, to już tak będo ośpiewywać, będo do tej dziewczyny zachodzić, będu ja tam ośpiewywać.” Maria Staszewska pamięta ten zwyczaj jeszcze z lat 30. XX wieku.

Po I wojnie światowej pojawiły się pieśni w języku polskim. Były to przede wszystkim tłumaczenia pieśni z lokalnej gwary. Ich ilość nasiliła się po II wojnie światowej, zwłaszcza w momencie, gdy można było z pieśniami polskimi występować na festiwalu kazimierskim. Obecnie obserwuje się powrót – tam gdzie jest to możliwe i naturalne – do gwary lokalnej, czego przykładem są pieśni śpiewane przez Katarzynę Weremczuk.

W Wyrykach działało kilka zespołów śpiewaczych: zdobywczynie kazimierskich Baszt: „Tkaczki” z Wyryk-Woli, pod kierownictwem Józefy Torbicz i Zespół Śpiewaczy z Wyryk-Połodu, pod kierownictwem Marianny Wegiery oraz zespół śpiewaczy pod kierownictwem Marii Staszewskiej. Śpiewało w nich wiele utalentowanych śpiewaczek. Obecnie w Wyrykach działa Zespół Śpiewaczy „Swańki” i Zespół Obrzędowy.
 
Opowieści o dawnym weselu, i jego etapach, zwyczajach wielkanocnych, bożonarodzeniowych, kolędowaniu, żniwach i dożynkach, zwyczajach wiosennych, pierzakach, zachowały się w opowieściach Jadwigi Miareczki i Marii Staszewskiej, matki i córki (pani Jadwiga była matka dziesięciorga dzieci), nagranych w 1978 roku przez Grażynę Żuraw i przechowywanych w Archiwum Etnoligwistycznym UMCS w Lublinie. W archiwum jest przechowywanych także kilkanaście pieśni w ich wykonaniu. Córka Marii Staszewska (ok. 1925-2020), pytana o śpiew mamy, wspomina, że śpiewała ciągle, żyła tym. We wsi znana była jako śpiewaczka pogrzebowa. Śpiewają także jej dwie córki, które częściowo przejęły repertuar mamy.
 
Śpiewane przez nie pieśni prezentują najbardziej archaiczne przykłady pieśni, jak pieśń weselna Poweczeraju moja mamulu z toboju, śpiewana przed wyjazdem do domu pana młodego, wykonywana tu przez Jadwigę Miareczkę. Jest ona oparta na wąskiej skali, zawieszonej na trzech dźwiękach. Cechuje ją, podobnie jak zachowane pieśni korowajowe, dostojeństwo, wolnometryczność i surowość formy.1 Zachowały się także przykłady pieśni wiosennych, jak swańkaKoło moho prosa, niestety zachowana fragmentarycznie, przyśpiewek weselnych i bardziej współczesne pieśni dożynkowe i z gatunku liryki miłosnej.


1 Agata Kusto, Muzyczny repertuar polskiego Polesia, [w:] Krzysztof Gorczyca, Łuhom, łuhom, ponad Buhom. Muzyka tradycyjna Polesia Lubelskiego i jej wykonawcy, Lublin – Włodawa 2018, s. 120.
 

 
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu
PL | BY | UA

Share on Google+

Музыка Палесся / МУЗИКА ПОЛІССЯ// енциклопедія традиційної музики // Энцыклапедыя традыцыйнай музыкі //encyklopedia muzyki tradycyjnej.